Przygotowanie owoców do sprzedaży
Rozpad mączysty i rozpad wewnętrzny (czyli chłodniczy) są
wynikiem starzenia się i przejrzewania owoców. Miąższ ich staje się kaszowaty, bez smaku. Przy rozpadzie mączystym owoce pękają, przy rozpadzie wewnętrznym objaw ten nie występuje, ale część miąższu, zwłaszcza na obwodzie, brązowieje. Pierwszej chorobie zapobiega przechowywanie w temperaturze opóźniającej dojrzewanie, drugiej — utrzymywanie w chłodni temperatury nieco wyższej od 0°C i niezbyt wysokiej wilgotności.
Gorzka plamistość podskórna objawia się niedużymi, nieco zagłębionymi plamami, pod którymi miąższ jest zbrązowiały i gorzki. Choroba występuje już w sadzie, na owocach osiągających dojrzałość zbiorczą. Jest to cecha bardzo charakterystyczna, po której łatwo odróżnić tę chorobę od objawów niedostatku boru, które występują na młodych zawiązkach. Do odmian szczególnie wrażliwych zalicza się: James Grieve, Koksa Pomarańczowa, Piękna z Boskoop, Fantazja, Spartan, Cortland, Mcintosh. Zapobieganie gorzkiej plamistości polega na traktowaniu jabłek solami wapnia w sposób podany w rozdziale „Nawożenie sadów".
Kalibrowanie i sortowanie owoców. Kalibrowanie i sortowanie owoców ułatwiają sprzedaż i zwiększają dochód. Niewyrośnięcie, obicie owoców, uszkodzenie przez parch itp. obniża ich wartość; jak mówią handlowcy, „przesuwa do niższych wyborów". Dlatego przed sprzedażą układa się w skrzynkach jabłka jednakowej wielkości i tych samych wyborów.
Pierwszą czynnością jest kalibrowanie, czyli dzielenie owoców według wielkości. Dotyczy to przede wszystkim jabłek i gruszek. Do kalibrowania dużej masy owoców służą wydajne, choć dość kosztowne maszyny. W małych sadach wystarczy kalibrownica kołeczkowa (rys. 139). Owoc przesuwa się między kołeczkami, gdy trafi między takie, które go zatrzymają, odczytuje się średnicę owocu wypisaną między kołeczkami. Owoce o tej samej średnicy układa się w jednej skrzynce, na której zapisuje się tę średnicę.
Po osiągnięciu pewnej wprawy można kalibrować owoce „na oko" sprawdzając od czasu do czasu średnicę owoców na kalibrownicy. Można też położyć przed sobą owoce określonych wielkości i patrząc na nie oceniać wielkość danego owocu. W przodujących gospodarstwach sadowniczych wprowadza się obecnie kalibrowanie mechaniczne lub kompletne linie do kalibrowania, sortowania i pakowania owoców. Linia taka składa się z urządzenia do opróżniania skrzyń paletowych, czyli wywrotnicy skrzyń, sekcji odsortu drobnych owoców, kalibrownicy, ruchomego stołu inspekcyjnego i stołu pakowniczego.
Kalibrowanie można przeprowadzić po przechowaniu owoców — bezpośrednio przed odwiezieniem ich do punktu skupu, albo zaraz po zbiorze, przed umieszczeniem w chłodni czy przechowalni. Drugi sposób jest kłopotliwszy, ale lepszy, gdyż pozwala wcześniej sprzedać owoce większe, które się krócej przechowują, a dłużej przetrzymać owoce drobniejsze. Czasem stosuje się po zbiorze kalibrowanie wstępne, czyli dzielenie jabłek tylko na średnie, duze i małe.
Sortowanie, czyli dzielenie na wybory, wykonuje się w następujący
sposób. Sadownik ustawia przed sobą tyle skrzynek, na ile wyborów dzieli
się owoce, następnie wyjmuje ze skrzynki owoc po owocu i oceniwszy go
umieszcza w skrzynce z tym wyborem, którego wymaganiom owoc ten
odpowiada. 307
Rys. 1 38. Stół z przesuwającymi się taśmami i wywrotką do skrzynek, przy nim stanowiska do pakowania owoców (fot. R. Sałuda)
Rys. 139. Kalibrownica kołeczkowa; każdy odstęp między kołeczkami jest większy od poprzedniego o 0,5 cm (fot. Z. Soczek)
Podstawę do zaliczenia owoców do danego wyboru stanowią ustalone normy, czyli wykaz cech, którymi muszą odznaczać się owoce, aby mogły być sprzedane (i kupione) jako określony wybór. Każdy producent sprzedający owoce w punkcie skupu powinien znać obowiązujące normy i wymagać, aby były również przestrzegane przez punkt skupu.
Kalibrowanie i sortowanie dla łatwiejszego zrozumienia zostały opisane jako dwie czynności; w praktyce wykonuje się je jednocześnie.
Normy jakościowe dla jabłek. Odmiany jabłek podzielono na 2 grupy wielkościowe: do dużych (grupa A) zaliczono następujące: Ananas Berzenicki, Antonówka Półtorafuntowa, Cesarz Wilhelm, Red Delicious i jego sporty, Kronselska, Landsberska, Malinowa Oberlandzka, Melrose, Piękna z Boskoop, Reneta Kulona; do małych (grupa B) zaliczono następujące: Antonówka Zwykła, Bankroft, Beforest, Boiken, Close, Cortland, Fantazja, Golden Delicious, Grafsztynek Inflancki, Grochówka, Idared, James Grieve, Jerseymac, Jonatan i jego sporty, Koksa Pomarańczowa, Kosztela, Królowa Renet, Linda, Lobo, Macoun, Mcintosh, Melba, Oliwka Żółta, Patten, Spartan, Vista Bella, Wealthy.
Wymagania dla jabłek poszczególnych wyborów podano w tabeli 31. Ustalona tolerancja przewiduje, ze:
jabłek z lekkim obiciem, zagojeniami po uszkodzeniach mechanicznych i po szkodnikach, z wyjątkiem owocówki, może być w wyborze Ekstra 10%, w wyborze I — 20%; w pozostałych wyborach na uszkodzenia te nie zwraca się uwagi,
jabłek z plamistością Jonatana w wyborze Ekstra nie dopuszcza się, w pozostałych wyborach nie zwraca się na nie uwagi,
jabłek z uszkodzeniami fizjologicznymi skórki (z wyjątkiem plamistości Jonatana) i lekko zagrzybionych (łączna powierzchnia plam do 2 cm2) może być w wyborze Ekstra 1%, w wyborze I — 7%; w pozostałych wyborach na uszkodzenia te nie zwraca się uwagi,
jabłek z silnym uszkodzeniem miąższu i przecięciami skórki w wyborze Ekstra nie dopuszcza się, w wyborze I może ich być 2%, a w pozostałych wyborach 5%,
jabłek nadmarzniętych w wyborach Ekstra, I i II nie dopuszcza się, w ..jabłkach przemysłowych" nie zwraca się na nie uwagi,
jabłek „robaczywych" w wyborze Ekstra nie dopuszcza się w wyborze I może ich być 1%, w wyborze II — 5%, w „jabłkach przemysłowych" — 10%,
jabłek niewłaściwej wielkości (do 0,5 cm poniżej minimalnej średnicy) może być we wszystkich wyborach 10%.
Normy jakościowe dla gruszek. Odmiany gruszek podzielono na 2 grupy wielkościowe: do dużych (grupa A) zaliczono następujące: Bonkre-ta Williamsa, Faworytka, Lukasówka, Bera Hardego, Komisówka, Kongresówka, Minister dr Lucius, Triumf z Vienne; do małych (grupy B) zaliczono 309
jabłka powinny być zdrowe, nierobaczywe, świeże i czyste; mogą być niejednolite odmianowo
jabłka najwyższej jakości, prawidłowo wykształcone, o typowym zabarwieniu, smaku i zapachu, jednolite odmianowo i pod względem dojrzałości, bez żadnych wad skórki i miąższu oraz z szypułką
Minimalna wielkość, cm Grupa A Grupa B
Różnica średnicy owoców w jednostce opakowania nie powinna przekraczać, cm
nie określa się nie określa się
Gruszki najwyższej ja- Gruszki dobrej jakości, gruszki jednolite kości, prawidłowo wy- prawidłowo wykształ- odmianowo w kształcone, z szypułką, cone z szypułką, o ty- jednostce opa-o typowym zabarwię- powym zabarwieniu, kowania niu, smaku i zapachu, jednolite odmianowo jednolite odmianowo i wyrównane pod względem dojrzałości, bez żadnych wad skórki i miąższu
Minimalna wiel-
kość, cm
Grupa A 6,0 5,5 4,5
Grupa B 5,5 5,0 4,0
Różnica średnicy owoców w jednostce opakowania nie powinna przekraczać, cm
nie określa się
po szkodnikach (z wyjątkiem owocówki) może być w wyborze Ekstra 10%, w wyborze I — 20%; w wyborze II na uszkodzenia te nie zwraca się uwagi, gruszek z uszkodzeniami fizjologicznymi skórki i miąższu w wyborze Ekstra nie dopuszcza się, w wyborze I może ich być 2%, w wyborze II — 5%,
gruszek z przeciętą lub otartą skórką, z silnym uszkodzeniem miąższu, „robaczywych" w wyborze Ekstra nie dopuszcza się, w wyborze I może ich być 5%, w wyborze II — 10%,
gruszek lekko zagrzybionych (łączna powierzchnia plam do 2 cm2) może być w wyborze Ekstra 1%, w wyborze I — 7%; w wyborze II na wadę tę nie zwraca się uwagi,
— gruszek niewłaściwej wielkości (do 0,5 cm poniżej minimalnej średnicy) może być we wszystkich wyborach 10%.
Noi[mV jakościowe dla śliwek. Odmiany śliwek podzielono na 3 grupy wielkościowe: do dużych (grupa A) zaliczono następujące: Brzoskwinio-
Wybory
Cechy Ekstra I II
Jakość gruszki powinny być zdrowe, nieuszkodzone , nierobaczywe
świeże, jędrne i czyste
Tabela 32. Wymagania, którym powinny odpowiadać gruszki poszcze-
gól nyct^wyborów
Wybory
Cechy Ekstra I II Jabłka przemysłowe
Tabela 31. Wymagania, którym powinny odpowiadać jabłka poszczegól-
Jakość
jabłka powinny być zdrowe, nieuszkodzone mechanicznie, nierobaczywe, jędrne, świeże, czyste
jabłka jednolite odmianowo w jednostce opakowania
jabłka dobrej jakości, prawidłowo wykształcone, o typowym zabarwieniu, jednolite odmianowo, do prze-i howywnmri zimowego z
szypułką
0,5
1,0
4,0
7,0* 6,5*
6,0 5,5
5,5 5,0
0,5
1,0
* Dla odmiany Jonatan i Koksa Pomarańczowa w wyborze Ekstra minimalna średnica wynosi 6 cm.
następujące: Dobra Szara, Konferencja, Lipcówka Kolorowa, Paryżanka, Salisbury, Józefinka, Plebanka i Bera Liońska.
Wymagania dla gruszek poszczególnych wyborów podano w tabeli 32. Ustalona tolerancja przewiduje, że: 310 — gruszek z lekkim obiciem, zagojonymi uszkodzeniami mechanicznymi i
wa, Renkloda Althana, Renkloda Ulena, Anna Spath, Kirka, Książę Walii, Lowanka; do średniej (grupa B) zaliczono następujące: Renkloda Zielona, Stanley, Węgierka Wangenheima, Węgierka Włoska, Car, Emma Lepper-mann, Ruth Gerstetter, Tragedia, Węgierka Łowicka, Wiktoria; do małych (grupa C) zaliczono następujące: Węgierka Wczesna, Węgierka Zwykła, Mirabelka Flotowa, Lutzelsachska, Żniwka.
Wymagania dla śliwek poszczególnych wyborów podano w tabeli 33. Ustalona tolerancja przewiduje, że:
śliwek niedojrzałych, zwiędniętych i przejrzałych może być w wyborze I
1%, w wyborze II — 7% (przejrzałość nie stanowi wady węgierek),
śliwek popękanych, z przeciętą skórką może być w wyborze I — 2%, w wyborze II — 10%,
śliwek z suchymi plamami sadzi nie przekraczającymi 3/4 powierzchni owocu może być w wyborze I — 2%, w wyborze II — 15%,
śliwek „robaczywych" może być w wyborze I — 1%, w wyborze II — 5%,
śliwek niewłaściwej wielkości (do 0,5 cm poniżej minimalnej średnicy) może być w wyborze I — 10%, w wyborze II — 20%,
śliwek z miąższem nie odstającym od pestki (dotyczy tylko węgierek) może być w wyborze I — 10%; w wyborze II nie zwraca się na tę wadę uwagi.
Tabela 34. Wymagania, którym powinny odpowiadać wiśnie poszczególny chvy^t3orów_
Wybory
Cechy
Wygląd
dopuszcza się zabarwienie mniej typowe dla odmiany
zdrowe, świeże, dojrzałe, całe, jędrne, czyste, niezawilgocone, z szypułkami; partia przeznaczona na przetwory za zgodą stron może być odszypułkowana
Barwa
skórki i miąższu charakterystyczna dla odmiany, wyrównana w jednostce opakowania
nie określa się
Minimalna wielkość — średnica największego przekroju poprzecznego w mm, nie mniej niż:
Tabela 33. Wymagania, którym powinny odpowiadać śliwki poszczegól-
nych wyborów*
Jakość owoce powinny być zdrowe, dojrzałe, nieuszkodzone, nieroba-
czywe, świeże, czyste, bez wyraźnego zawilgocenia
owoce bardzo dobrej jakości, owoce jednolite odmianowo
bez wad, jednolite odmianowo, w jednostce opakowania,
wyrównane pod względem doj- nie odpowiadające wyma-
rzałości, zabarwienia, kształtu i ganiom dla wyboru I, ale
wielkości; w Węgierkach miąższ przydatne do konsumpcji
odstający od pestki lub przerobu
Minimalna wielkość —
średnica poprzeczna, mm
Grupa A 35 30
Grupa B 30 25
Grupa C 25 20
Normy jakościowe dla wiśni. Wymagania dla wiśni poszczególnych wyborów podano w tabeli 34. Ustalona tolerancja przewiduje, że:
wiśni niezupełnie dojrzałych i przejrzałych może być w wyborze I — 1%, w wyborze II — 5%,
wiśni uszkodzonych mechanicznie (ale bez widocznej pestki) może być w wyborze I — 2%, w wyborze II — 10%,
wiśni niewłaściwej wielkości (do 3 mm poniżej minimalnej średnicy) może być w wyborze I — 10%; w wyborze II nie zwraca się na tę wadę uwagi,
wiśnie bez szypułek (przy odstawie owoców z szypułkami) może być w wyborze I — 5%, w wyborze II — 15%,
wiśnie porażone przez moniliozę może być w wyborze I — 2%, w wyborze II — 10%.
Normy jakościowe dla czereśni. Wymagania dla czereśni poszczególnych wyborów podano w tabeli 35. Ustalona tolerancja przewiduje, że:
— czereśni z objawami chorób oraz „robaczywych" w wyborze I nie dopuszcza się, w wyborze II może być 5%,
czereśni bez szypułek, uszkodzonych mechanicznie (odgniecionych oraz popękanych, ale bez widocznej pestki) może być w wyborze I — 5%, w wyborze II — 15%,
czereśni przejrzałych lub niezupełnie dojrzałych może być w wyborze I
— 2%, w wyborze II — 10%,
Cechy Wybory
1 II
Wygląd zdrowe, świeże, dojrzałe, całe, jędrne, czyste, kształtne, z szypułkami, niezawilgocone, czereśnie przeznaczone na przetwory mogą być, za zgodą obu stron, bez szypułek
Barwa
( wyrównana, charakterystyczna dla danej odmiany w jednostce opakowania (dla przemysłu w partii) nie określa się
Tabela 35. Wymagania, którym powinny odpowiadać czereśnie poszcze-
gólnych wyborów
Minimalna wiel-
kość średnica największego przekroju poprzecznego w mm, nie mniej
niż:
chrząstki 18 16
pozostałe odmiany 16 14
czereśni o nieodpowiedniej wielkości (do 2 mm poniżej minimalnej
średnicy) może być w obu wyborach 10%.
Normy jakościowe dla moreli. Wymagania dla moreli poszczególnych wyborów podano w tabeli 36. Ustalona tolerancja przewiduje, ze:
w wyborze I może być 10% owoców odpowiadających wymaganiom wyboru II, w wyborze II może być 10% owoców niższej jakości, ale bez cech dyskwalifikujących (zgnicie, zapleśnienie, zaparzenie itp.),
moreli niewłaściwej wielkości (ale nie mniejszych niz 25 mm) może być w wyborze I — 10%, a w wyborze II — 20%.