Rozpad mączysty i rozpad wewnętrzny (czyli chłodniczy) są wynikiem starzenia się i przejrzewania owoców. Miąższ ich staje się kaszowaty, bez smaku. Przy rozpadzie mączystym owoce pękają, przy rozpadzie wewnętrznym objaw ten nie występuje, ale część miąższu, zwłaszcza na obwodzie, brązowieje. Pierwszej chorobie zapobiega przechowywanie w temperaturze opóźniającej dojrzewanie, drugiej — utrzymywanie w chłodni temperatury nieco wyższej od 0°C i niezbyt wysokiej wilgotności. Gorzka plamistość podskórna objawia się niedużymi, nieco zagłębio­nymi plamami, pod którymi miąższ jest zbrązowiały i gorzki. Choroba występuje już w sadzie, na owocach osiągających dojrzałość zbiorczą. Jest to cecha bardzo charakterystyczna, po której łatwo odróżnić tę chorobę od objawów niedostatku boru, które występują na młodych zawiązkach. Do odmian szczególnie wrażliwych zalicza się: James Grieve, Koksa Pomarań­czowa, Piękna z Boskoop, Fantazja, Spartan, Cortland, Mcintosh. Zapo­bieganie gorzkiej plamistości polega na traktowaniu jabłek solami wapnia w sposób podany w rozdziale „Nawożenie sadów". Kalibrowanie i sortowanie owoców. Kalibrowanie i sortowanie owoców ułatwiają sprzedaż i zwiększają dochód. Niewyrośnięcie, obicie owoców, uszkodzenie przez parch itp. obniża ich wartość; jak mówią handlowcy, „przesuwa do niższych wyborów". Dlatego przed sprzedażą układa się w skrzynkach jabłka jednakowej wielkości i tych samych wyborów. Pierwszą czynnością jest kalibrowanie, czyli dzielenie owoców według wielkości. Dotyczy to przede wszystkim jabłek i gruszek. Do kalibrowania dużej masy owoców służą wydajne, choć dość kosztowne maszyny. W małych sadach wystarczy kalibrownica kołeczkowa (rys. 139). Owoc przesuwa się między kołeczkami, gdy trafi między takie, które go zatrzymają, odczytuje się średnicę owocu wypisaną między kołeczkami. Owoce o tej samej średnicy układa się w jednej skrzynce, na której zapisuje się tę średnicę. Po osiągnięciu pewnej wprawy można kalibrować owoce „na oko" sprawdzając od czasu do czasu średnicę owoców na kalibrownicy. Można też położyć przed sobą owoce określonych wielkości i patrząc na nie oceniać wielkość danego owocu. W przodujących gospodarstwach sadowniczych wprowadza się obecnie kalibrowanie mechaniczne lub kompletne linie do kalibrowania, sortowania i pakowania owoców. Linia taka składa się z urządzenia do opróżniania skrzyń paletowych, czyli wywrotnicy skrzyń, sekcji odsortu drobnych owoców, kalibrownicy, ruchomego stołu inspekcyjnego i stołu pakowniczego. Kalibrowanie można przeprowadzić po przechowaniu owoców — bezpoś­rednio przed odwiezieniem ich do punktu skupu, albo zaraz po zbiorze, przed umieszczeniem w chłodni czy przechowalni. Drugi sposób jest kłopotliwszy, ale lepszy, gdyż pozwala wcześniej sprzedać owoce większe, które się krócej przechowują, a dłużej przetrzymać owoce drobniejsze. Czasem stosuje się po zbiorze kalibrowanie wstępne, czyli dzielenie jabłek tylko na średnie, duze i małe. Sortowanie, czyli dzielenie na wybory, wykonuje się w następujący sposób. Sadownik ustawia przed sobą tyle skrzynek, na ile wyborów dzieli się owoce, następnie wyjmuje ze skrzynki owoc po owocu i oceniwszy go umieszcza w skrzynce z tym wyborem, którego wymaganiom owoc ten odpowiada. 307 Rys. 1 38. Stół z przesuwającymi się taśmami i wywrotką do skrzynek, przy nim stanowiska do pakowania owoców (fot. R. Sałuda) Rys. 139. Kalibrownica kołeczkowa; każdy odstęp między kołeczkami jest większy od poprzedniego o 0,5 cm (fot. Z. Soczek) Podstawę do zaliczenia owoców do danego wyboru stanowią ustalone normy, czyli wykaz cech, którymi muszą odznaczać się owoce, aby mogły być sprzedane (i kupione) jako określony wybór. Każdy producent sprzedający owoce w punkcie skupu powinien znać obowiązujące normy i wymagać, aby były również przestrzegane przez punkt skupu. Kalibrowanie i sortowanie dla łatwiejszego zrozumienia zostały opisane jako dwie czynności; w praktyce wykonuje się je jednocześnie. Normy jakościowe dla jabłek. Odmiany jabłek podzielono na 2 grupy wielkościowe: do dużych (grupa A) zaliczono następujące: Ananas Berzenicki, Antonówka Półtorafuntowa, Cesarz Wilhelm, Red Delicious i jego sporty, Kronselska, Landsberska, Malinowa Oberlandzka, Melrose, Piękna z Boskoop, Reneta Kulona; do małych (grupa B) zaliczono następujące: Antonówka Zwykła, Bankroft, Beforest, Boiken, Close, Cortland, Fantazja, Golden Delicious, Grafsztynek Inflancki, Grochówka, Idared, James Grieve, Jerseymac, Jonatan i jego sporty, Koksa Pomarań­czowa, Kosztela, Królowa Renet, Linda, Lobo, Macoun, Mcintosh, Melba, Oliwka Żółta, Patten, Spartan, Vista Bella, Wealthy. Wymagania dla jabłek poszczególnych wyborów podano w tabeli 31. Ustalona tolerancja przewiduje, ze: jabłek z lekkim obiciem, zagojeniami po uszkodzeniach mechanicznych i po szkodnikach, z wyjątkiem owocówki, może być w wyborze Ekstra 10%, w wyborze I — 20%; w pozostałych wyborach na uszkodzenia te nie zwraca się uwagi, jabłek z plamistością Jonatana w wyborze Ekstra nie dopuszcza się, w pozostałych wyborach nie zwraca się na nie uwagi, jabłek z uszkodzeniami fizjologicznymi skórki (z wyjątkiem plamistości Jonatana) i lekko zagrzybionych (łączna powierzchnia plam do 2 cm2) może być w wyborze Ekstra 1%, w wyborze I — 7%; w pozostałych wyborach na uszkodzenia te nie zwraca się uwagi, jabłek z silnym uszkodzeniem miąższu i przecięciami skórki w wyborze Ekstra nie dopuszcza się, w wyborze I może ich być 2%, a w pozostałych wyborach 5%, jabłek nadmarzniętych w wyborach Ekstra, I i II nie dopuszcza się, w ..jabłkach przemysłowych" nie zwraca się na nie uwagi, jabłek „robaczywych" w wyborze Ekstra nie dopuszcza się w wyborze I może ich być 1%, w wyborze II — 5%, w „jabłkach przemysłowych" — 10%, jabłek niewłaściwej wielkości (do 0,5 cm poniżej minimalnej średnicy) może być we wszystkich wyborach 10%. Normy jakościowe dla gruszek. Odmiany gruszek podzielono na 2 grupy wielkościowe: do dużych (grupa A) zaliczono następujące: Bonkre-ta Williamsa, Faworytka, Lukasówka, Bera Hardego, Komisówka, Kongre­sówka, Minister dr Lucius, Triumf z Vienne; do małych (grupy B) zaliczono 309 jabłka powinny być zdrowe, nie­robaczywe, świeże i czyste; mogą być nie­jednolite odmia­nowo jabłka najwyż­szej jakości, pra­widłowo wyksz­tałcone, o typo­wym zabarwie­niu, smaku i za­pachu, jednolite odmianowo i pod względem doj­rzałości, bez żad­nych wad skór­ki i miąższu oraz z szypułką Minimalna wiel­kość, cm Grupa A Grupa B Różnica średnicy owoców w jed­nostce opakowa­nia nie powinna przekraczać, cm nie określa się nie określa się Gruszki najwyższej ja- Gruszki dobrej jakości, gruszki jednolite kości, prawidłowo wy- prawidłowo wykształ- odmianowo w kształcone, z szypułką, cone z szypułką, o ty- jednostce opa-o typowym zabarwię- powym zabarwieniu, kowania niu, smaku i zapachu, jednolite odmianowo jednolite odmianowo i wyrównane pod wzg­lędem dojrzałości, bez żadnych wad skórki i miąższu Minimalna wiel- kość, cm Grupa A 6,0 5,5 4,5 Grupa B 5,5 5,0 4,0 Różnica średnicy owoców w jednost­ce opakowania nie powinna przekraczać, cm nie określa się po szkodnikach (z wyjątkiem owocówki) może być w wyborze Ekstra 10%, w wyborze I — 20%; w wyborze II na uszkodzenia te nie zwraca się uwagi, gruszek z uszkodzeniami fizjologicznymi skórki i miąższu w wyborze Ekstra nie dopuszcza się, w wyborze I może ich być 2%, w wyborze II — 5%, gruszek z przeciętą lub otartą skórką, z silnym uszkodzeniem miąższu, „robaczywych" w wyborze Ekstra nie dopuszcza się, w wyborze I może ich być 5%, w wyborze II — 10%, gruszek lekko zagrzybionych (łączna powierzchnia plam do 2 cm2) może być w wyborze Ekstra 1%, w wyborze I — 7%; w wyborze II na wadę tę nie zwraca się uwagi, — gruszek niewłaściwej wielkości (do 0,5 cm poniżej minimalnej średnicy) może być we wszystkich wyborach 10%. Noi[mV jakościowe dla śliwek. Odmiany śliwek podzielono na 3 grupy wielkościowe: do dużych (grupa A) zaliczono następujące: Brzoskwinio- Wybory Cechy Ekstra I II Jakość gruszki powinny być zdrowe, nieuszkodzone , nierobaczywe świeże, jędrne i czyste Tabela 32. Wymagania, którym powinny odpowiadać gruszki poszcze- gól nyct^wyborów Wybory Cechy Ekstra I II Jabłka prze­mysłowe Tabela 31. Wymagania, którym powinny odpowiadać jabłka poszczegól- Jakość jabłka powinny być zdrowe, nieuszkodzone mechanicznie, nierobaczywe, jędrne, świeże, czyste jabłka jednolite odmianowo w jednostce opa­kowania jabłka dobrej jakości, prawi­dłowo wyksz­tałcone, o ty­powym zabar­wieniu, jedno­lite odmiano­wo, do prze-i howywnmri zimowego z szypułką 0,5 1,0 4,0 7,0* 6,5* 6,0 5,5 5,5 5,0 0,5 1,0 * Dla odmiany Jonatan i Koksa Pomarańczowa w wyborze Ekstra minimalna średnica wynosi 6 cm. następujące: Dobra Szara, Konferencja, Lipcówka Kolorowa, Paryżanka, Salisbury, Józefinka, Plebanka i Bera Liońska. Wymagania dla gruszek poszczególnych wyborów podano w tabeli 32. Ustalona tolerancja przewiduje, że: 310 — gruszek z lekkim obiciem, zagojonymi uszkodzeniami mechanicznymi i wa, Renkloda Althana, Renkloda Ulena, Anna Spath, Kirka, Książę Walii, Lowanka; do średniej (grupa B) zaliczono następujące: Renkloda Zielona, Stanley, Węgierka Wangenheima, Węgierka Włoska, Car, Emma Lepper-mann, Ruth Gerstetter, Tragedia, Węgierka Łowicka, Wiktoria; do małych (grupa C) zaliczono następujące: Węgierka Wczesna, Węgierka Zwykła, Mirabelka Flotowa, Lutzelsachska, Żniwka. Wymagania dla śliwek poszczególnych wyborów podano w tabeli 33. Ustalona tolerancja przewiduje, że: śliwek niedojrzałych, zwiędniętych i przejrzałych może być w wyborze I 1%, w wyborze II — 7% (przejrzałość nie stanowi wady węgierek), śliwek popękanych, z przeciętą skórką może być w wyborze I — 2%, w wyborze II — 10%, śliwek z suchymi plamami sadzi nie przekraczającymi 3/4 powierzchni owocu może być w wyborze I — 2%, w wyborze II — 15%, śliwek „robaczywych" może być w wyborze I — 1%, w wyborze II — 5%, śliwek niewłaściwej wielkości (do 0,5 cm poniżej minimalnej średnicy) może być w wyborze I — 10%, w wyborze II — 20%, śliwek z miąższem nie odstającym od pestki (dotyczy tylko węgierek) może być w wyborze I — 10%; w wyborze II nie zwraca się na tę wadę uwagi. Tabela 34. Wymagania, którym powinny odpowiadać wiśnie poszczegól­ny chvy^t3orów_ Wybory Cechy Wygląd dopuszcza się zabarwienie mniej typowe dla odmiany zdrowe, świeże, dojrzałe, całe, jędrne, czyste, niezawilgocone, z szypułkami; partia przeznaczona na przetwory za zgodą stron może być odszypułkowana Barwa skórki i miąższu charakterysty­czna dla odmiany, wyrównana w jednostce opakowania nie określa się Minimalna wiel­kość — średnica największego prze­kroju poprzeczne­go w mm, nie mniej niż: Tabela 33. Wymagania, którym powinny odpowiadać śliwki poszczegól- nych wyborów* Jakość owoce powinny być zdrowe, dojrzałe, nieuszkodzone, nieroba- czywe, świeże, czyste, bez wyraźnego zawilgocenia owoce bardzo dobrej jakości, owoce jednolite odmianowo bez wad, jednolite odmianowo, w jednostce opakowania, wyrównane pod względem doj- nie odpowiadające wyma- rzałości, zabarwienia, kształtu i ganiom dla wyboru I, ale wielkości; w Węgierkach miąższ przydatne do konsumpcji odstający od pestki lub przerobu Minimalna wiel­kość — średnica poprze­czna, mm Grupa A 35 30 Grupa B 30 25 Grupa C 25 20 Normy jakościowe dla wiśni. Wymagania dla wiśni poszczególnych wyborów podano w tabeli 34. Ustalona tolerancja przewiduje, że: wiśni niezupełnie dojrzałych i przejrzałych może być w wyborze I — 1%, w wyborze II — 5%, wiśni uszkodzonych mechanicznie (ale bez widocznej pestki) może być w wyborze I — 2%, w wyborze II — 10%, wiśni niewłaściwej wielkości (do 3 mm poniżej minimalnej średnicy) może być w wyborze I — 10%; w wyborze II nie zwraca się na tę wadę uwagi, wiśnie bez szypułek (przy odstawie owoców z szypułkami) może być w wyborze I — 5%, w wyborze II — 15%, wiśnie porażone przez moniliozę może być w wyborze I — 2%, w wyborze II — 10%. Normy jakościowe dla czereśni. Wymagania dla czereśni poszczegól­nych wyborów podano w tabeli 35. Ustalona tolerancja przewiduje, że: — czereśni z objawami chorób oraz „robaczywych" w wyborze I nie dopuszcza się, w wyborze II może być 5%, czereśni bez szypułek, uszkodzonych mechanicznie (odgniecionych oraz popękanych, ale bez widocznej pestki) może być w wyborze I — 5%, w wyborze II — 15%, czereśni przejrzałych lub niezupełnie dojrzałych może być w wyborze I — 2%, w wyborze II — 10%, Cechy Wybory 1 II Wygląd zdrowe, świeże, dojrzałe, całe, jędrne, czyste, kształtne, z szypułkami, niezawilgocone, czereśnie przeznaczone na przet­wory mogą być, za zgodą obu stron, bez szypułek Barwa ( wyrównana, charakterystyczna dla danej odmiany w jednostce opakowania (dla przemysłu w partii) nie określa się Tabela 35. Wymagania, którym powinny odpowiadać czereśnie poszcze- gólnych wyborów Minimalna wiel- kość średnica największego przekroju poprzecznego w mm, nie mniej niż: chrząstki 18 16 pozostałe od­miany 16 14 czereśni o nieodpowiedniej wielkości (do 2 mm poniżej minimalnej średnicy) może być w obu wyborach 10%. Normy jakościowe dla moreli. Wymagania dla moreli poszczególnych wyborów podano w tabeli 36. Ustalona tolerancja przewiduje, ze: w wyborze I może być 10% owoców odpowiadających wymaganiom wyboru II, w wyborze II może być 10% owoców niższej jakości, ale bez cech dyskwalifikujących (zgnicie, zapleśnienie, zaparzenie itp.), moreli niewłaściwej wielkości (ale nie mniejszych niz 25 mm) może być w wyborze I — 10%, a w wyborze II — 20%.