Tworzenie sadowniczych gospodarstw specjalistycznych. Chcąc przestawić gospodarstwo na specjalizację sadowniczą trzeba najpierw sprawdzić, czy ma ono odpowiednie warunki przyrodnicze i ekonomiczne opisane w rozdziale „Planowanie i zakładanie sadu". Oczywiście, podsta­wowy warunek stanowi zdobycie i ciągłe pogłębianie wiedzy sadowniczej. Do dziedziczenia lub kupna nowego gospodarstwa wymagane jest świa­dectwo ukończenia szkoły rolniczej lub przysposobienia rolniczego, a co najmniej ukończenie specjalnych kursów, na których uzyskuje się tytuł wykwalifikowanego rolnika czy sadownika. W zakresie sadownictwa prowadzą je najczęściej spółdzielnie ogrodnicze. Wykaz techników ogrodni­czych i ogrodniczych studiów policealnych podano na str. 325— 327. Rys. 6. Wraz ze wzrostem wielkości sadu maleje koszt jego ogrodzenia przypadający na 1 ha Niezbędny jest tez odpowiedni kapitał na zakup drzewek, ogrodzenie sadu siatką, nabycie podstawowych maszyn i narzędzi oraz pielęgnowanie sadu i przeżycie okresu, zanim drzewa zaczną przynosić dochód, co — zależnie od typu sadu i jego pielęgnowania — może nastąpić juz w 3-5 roku albo dopiero w 10-15 roku. Od założenia sadu bowiem zaleca się zrezygnować z uprawy w nim innych roślin, a więc z dodatkowego dochodu. i Liczyć się tez trzeba z większym niz w rolnictwie ryzykiem, jakie wiąże się z produkcją owoców. Klęski losowe, jak mróz, susza, nadmierne opady, mogą w roku wystąpienia pozbawić producenta dochodu z całego sadu, gdy na przykład pole po wymarzniętym rzepaku można obsiać w tym samym roku inną rośliną. Przestrzeganie wszystkich zaleceń agrotechni­cznych bardzo ogranicza niebezpieczeństwo wystąpiena tych szkód, nie wyklucza go jednak zupełnie. Pierwszy wydatek związany z zakładaniem sadu wiąże się z ogrodzeniem go siatką. Najlepiej zrobić je równolegle z sadzeniem drzew lub nawet wcześniej. Jest to najpewniejsze zabezpieczenie ich przed zniszczeniem i przez zające. Koszt ogrodzenia (przykładowo) przypadający na 1 ha ogromnie się zmienia, zależnie od wielkości sadu i jego kształtu. Jeśli założymy, ze 1 m ogrodzenia kosztuje około 500 zł i ze sad ma najkorzy­stniejszy kształt kwadratu, to na 1 ha sadu młodego, jednohektarowego przypada az 200 000 zł, na 1 ha sadu średniego czterohektarowego — już tylko 100 000 zł, a na 1 ha dwudziestopięciohektarowego — zaledwie 40 000 zł (rys. 6). Zestawienie kosztów ogrodzenia sadów różnej wielkości stanowi i dobry przykład ogromnego zmniejszania się wielu kosztów jednostkowych w miarę wzrastania powierzchni sadu, a więc i przykład większej opłacalnoś­ci dużych sadów. Oczywiście, można wydatki na założenie sadu nieco ograniczyć, a przynajmniej rozłożyć w czasie. Pozwoli to zmniejszyć nakłady w pierwszych latach, choć należy się liczyć z ujemnym wpływem na wczesność wejścia drzew w okres owocowania i przedłużenie okresu, w którym tylko będzie się ponosić koszty na sad bez uzyskiwania spodziewa­nych dochodów. Otoczenie sadu siatką można opóźnić, ale nie więcej jak o 1 rok. Obecnie sadzimy prawie wyłącznie drzewka jednoroczne, które jeszcze można ochronić przed zającami przez owinięcie ich słomą (rys. 8). Rozgałęzione drzewka dwuletnie jest juz bardzo trudno owinąć słomą. Koronę drzew niskopiennych formuje się na wysokości poniżej 1 m. Nawet dobre owinięcie słomą, papierem czy innym materiałem samego pnia nie ochroni gałęzi w przypadku grubej pokrywy śhieznej, występującej zwykle podczas ostrych zim, gdy zające wyrządzają największe szkody. Młode drzewka można chronić za pomocą środków odstraszających, stosowanych w postaci emulsji do smarowania lub opryskiwań. Można odłożyć kupno ciągnika na ostatek, najłatwiej bowiem można go uzyskać z KSR-u, zwłaszcza na przełomie wiosny i lata, gdy maleje nasilenie prac w polu, a sady trzeba opryskiwać terminowo. Podobnie chłodnię można zacząć budować wówczas, gdy sad już przynosi dochody. Można tez wybudować najpierw zwykłą przechowalnię przystosowaną do wstawienia agregatów chłodniczych. Początkujących sadowników najbardziej kusi uzyskanie dochodu z uprawy roślin w międzyrzędziach sadu. Jest ona ryzykowna, ale możliwa, jeśli będzie się przestrzegać wszystkich zaleceń podanych w rozdziale „Sposo­by utrzymywania gleby w sadzie". W żadnym razie na uprawie współrzęd­nej nie może ucierpieć wzrost drzew, a zwłaszcza ich zdrowotność. Zaniedbanie pielęgnowania drzew, powodujące zahamowanie ich wzrostu w jednym roku, może opóźnić o 2-3 lata ich wejście w okres owocowania. Ze względu na duże koszty nałożenia i prowadzenia sadu nie warto ha ogół 21 Rys. 9. Gospodarstwo z sadem zbyt dużym na przydomowy, a zbyt małym na towarowy (A) powinno: albo wykarczować drzewa zostawia­jąc tylko kilka lub kilkanaście na potrzeby rodziny (B), albo obsadzić cały teren nadający się pod sad, przechodząc wyłącznie na specjali­styczną produkcję sadowniczą (C) Rys. 7. Skuteczną ochronę przed chorobami szkodnikami zapewniają opryskiwacze motoro we (fot. T. Pawlak) Rys. 8. Swiezo posadzone drzewka można chronić przed zającami przez owinięcie słomą ryzykować opóźnienia jego owocowania, zwłaszcza ze w nowoczesnych, silnie zagęszczonych sadach plony roślin uprawianych współrzędnie nie mogą być wysokie. Ogromnie pomocne dla wszystkich sadowników, zwłaszcza zakładających sad, może być związanie się z instytucjami kontraktującymi, jak spółdziel­nie ogrodnicze czy zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego. Zapew­niają one fachową pomoc instruktorską, ułatwiają zaciąganie pożyczek bankowych, zakup drzewek itp. Sposób uzyskania korzyści płynących z umów kontraktacyjnych i prowadzenia produkcji w ramach prostych form kooperacji, jak sady zblokowane, podano szczegółowo w rozdziale ..Planowanie założenia sadu". Być może niektórzy Czytelnicy, amatorzy łatwego uzyskiwania dużych dochodów z „kawałka" sadu, zawahają się — po przeczytaniu tego rozdziału — przed jego założeniem, a może nawet zrezygnują z sadzenia drzew. Tych, którzy zdecydują się założyć sad, rozdział ten powinien skłonić do specializacji jako jedynej racjonalnej formy produkowania owoców. Dużą trudność w podjęciu decyzji mogą mieć Czytelnicy, którzy posiadają gospodarstwo rolne z sadem zbyt dużym na przydomowy, a zbyt małym na towarowy. Powinni oni albo wykarczować drzewa, zostawiając najwyżej kilka czy kilkanaście na potrzeby rodziny, albo obsadzić drzewami owocowymi cały nadający się do tego teren i przejść na specjalistyczną produkcję sadowniczą (rys. 9). Pozostawienie w gospodarstwie sadu małego przy jednoczesnym prowadzeniu innych działów produkcji rolnej ogromnie utrudnia, a nawet uniemożliwia opanowanie trudnej wiedzy o produkcji owoców i wyposażenie jej we wszystkie kosztowne środki produkcji. Często też uniemożliwia właściwe i terminowe wykonanie wszystkich zabiegów we wszystkich działach wielokierunkowego gospo­darstwa. Nie raz jego właściciel staje przed trudnym wyborem, czy na przykład przed zapowiedzianym deszczem opryskać sad, czy też zwieść siano. Aby ułatwić zlikwidowanie małych, starych i zaniedbanych sadów, powołano w wielu rejonach specjalnie ekipy przeprowadzające karczowa­nie drzew (patrz rozdział „Formowanie i cięcie drzew").