Na parę tygodni przed zbiorem należy przejść się po sadzie i ocenić „na oko" plon z każdego drzewa. W większych sadach można to zrobić dzieląc drzewa na grupy według wielkości plonu i licząc drzewa w każdej grupie (dla każdej odmiany oddzielnie), co ułatwi określenie, w przybliżeniu, plonu ogólnego. Pozwoli to zorientować się, jaka liczba skrzynek będzie potrzebna, jak rozłożyć prace itp. Sprzęt do zbioru. Sanki sadownicze, drabiny i taczkodrabiny, jak również pojemniki do zbioru, koszyki lub łubianki należy przygotować zawczasu. W sadach z niskimi szpalerami bardzo pomocne przy zbiorze są 282 sanki sadownicze (rys. 114). Przesuwa się je wraz ze skrzynką, do której zbiera się owoce, wzdłuż rzędu drzew. Do wyższych drzew należy przystawiać drabiny (rys. 115). Muszą one być lekkie, ale mocne. Bardzo praktyczne są taczkodrabiny (rys. 116), których nie trzeba przenosić i rozstawiać. Trzeba starać się dostosować wysokość drabin do wysokości drzew. Owoce ziarnkowe najlepiej i najszybciej zbiera się do specjalnych pojemników (rys. 117) o ścianach zakończonych u dołu rękawem z płótna. Po podwinięciu do góry rękaw tworzy dno naczynia. Pojemniki wyposazo- 283 ne są w pasy do zawieszania na plecach zbierającego. Dzięki temu ma on obie ręce wolne i może zbierać owoc oburącz. Prócz tego pojemniki do zbioru uwalniają od bardzo pracochłonnego przekładania owoców do skrzynek. Aby opróżnić pojemnik, wkłada się go do skrzynki (rys. 118), odpina rękaw i unosi pojemnik do góry; owoce pozostają w skrzynce (rys. 119). Owoce można tez zbierać do koszyków obszytych płótnem (rys. 120), a nawet do wiader zaopatrzonych w „kulki" do zawieszania na gałęziach. Owoce ziarnkowe składa się do skrzyń paletowych pojemności około 350 kg (rys. 121), skrzynek „jedynek" pojemności około 22 kg (rys. 122), lub skrzynek standardowych o pojemności około 17 kg. W dużych sadach należy wprowadzić skrzynie paletowe. Ułatwiają one pracę przy transpor cie owoców i pozwalają na lepsze wykorzystanie pojemności komór przechowalniczych. Wymagają jednak użycia podnośników widłowych montowanych na ciągniku. Owoce pestkowe składa się do skrzynek „połówek" o pojemności około 12 288 kg i większych łubianek. Pora i technika zbioru. Śliwki, wiśnie i czereśnie zbiera się wówczas, gdy osiągną odpowiednią wielkość i zabarwienie. Węgierki przeznaczone do suszenia pozostawiamy na drzewie az do wystąpienia oznak więdnięcia przy szypułce. Zasadniczo owoce pestkowe zbiera się kilkakrotnie z każdego drzewa w miarę ich dojrzewania, które jest nierównomierne. Zbyt wcześnie zebrane owoce pestkowe mają gorszy smak i są mniejsze. Zbyt późno zebrane owoce są miękkie, a więc nie nadają się do transportu, często też pękają (zwłaszcza czereśnie i renklody). Jabłka i gruszki odmian letnich zbiera się tuż przed osiągnięciem przez nie dojrzałości spożywczej. Zbyt wcześnie zebrane owoce są mniejsze, zielone i mają gorszy smak, zbyt późno zebrane szybko kaszowacieją. Zbiór należy przeprowadzić kilkakrotnie z każdego drzewa w miarę dojrzewania owoców. Jabłka i gruszki odmian jesiennych zbiera się na kilka tygodni przed osiągnięciem przez nie dojrzałości konsumpcyjnej. O dojrzewaniu świad­czy opadanie „robaczywych". Zbyt wczesne zerwanie owoców nie pozwala im osiągnąć właściwych rozmiarów i smaku, zbyt późne skraca okres przechowywania. Jabłka i gruszki odmian zimowych nie osiągają na drzewie dojrzałości konsumpcyjnej. Zbiera się je na kilka miesięcy przed Osiągnięciem tej dojrzałości. Krótkotrwałe i niezbyt silne przymrozki nie są groźne dla jabłek pozostających na drzewie. Dlatego zbiór jabłek odmian bardzo późnych może trwać do pierwszych przymrozków. Na ogół zbiera się je na początku października. Zbioru owoców nie należy przeciągać. Okres optymalnej dojrzałości zbiorczej waha się od 1 do 3 dni dla jabłek odmian wczesnych, do 10 dni dla jabłek odmian późnych. Najpierw zbiera się do osobnych skrzynek jabłka lezące na ziemi, następnie owoce z dołu korony i posuwa się stopniowo ku górze i w głąb korony. Słowo „zbiera się", a nie „zrywa" użyte zostało celowo, gdyż rwanie polegające na ciągnięciu, a nieraz na szarpaniu owoców, jest niedopu­szczalne. Objąwszy delikatnie jabłko czy gruszkę całą dłonią, należy owoc przekręcić do góry w sposób pokazany na rysunku 123, co spowoduje oderwanie się szypułki od pędu. Sposób ten jest szybki i łatwy, a owoc nie ściskany silnie mniej się gniecie. Unika się przy tym również szarpania gałęzią i strącania z niej owoców oraz odrywania od gałęzi całych krótkopędów, co jest bardzo szkodliwe, ponieważ na krótkopędach znajdują się już pąki kwiatowe. Po osiągnięciu pewnej wprawy można zbierać jabłka i gruszki jednocześ­nie dwiema rękami. Wydajność pracy jest wówczas znacznie większa. Wprawieni pracownicy potrafią zebrać nawet przeszło 2000 kg jabłek dziennie. Osiągają to oni nie dzięki wielkiemu wysiłkowi, lecz dzięki bardzo umiejętnej pracy. Posługują się naczyniami do zbioru zawieszonymi na ramionach, zbierają jabłka oburącz i potrafią w każdej ręce trzymać po 2 lub 3 owoce, toteż jednym ruchem rąk wkładają do naczynia od 4 do 6 jabłek. Jednakże można tak zbierać tylko jabłka odmian o twardej skórce, jak Bankroft czy Melrose. Jabłka delikatne takich odmian, jak Mclnstosh czy Golden Delicious, można brać tylko po jednym do ręki! Przed zbiorem należy krótko przyciąć paznokcie, aby nie uszkadzać skórki owocu. Zmechanizowano już zbiór wielu gatunków owoców. Niestety jabłka i gruszki przeznaczone do spożycia w stanie świeżym wciąż zbiera się ręcznie, a maszyny jedynie ułatwiają wywożenie ich z sadu (rys. 124 i 125). Za granicą zmechanizowano już zbiór owoców pestkowych. W niedalekiej przyszłości również i w Polsce przy zbiorze śliwek i wiśni ludzie zostaną zastąpieni przez maszyny. Praca ich będzie polegać na otrząsaniu owoców z drzew na podsuwane ekrany chwytne. Stosunkowo duże i ciężkie śliwki spadają bardzo łatwo. Trudniej strząsać wiśnie. Ich mechani­czny zbiór można ułatwić przez opryskanie drzew preparatem Ethrel. Powoduje on zmniejszenie siły, z jaką owoc trzyma się szypułki. Wiśnie z drzew opryskanych Ethrelem osypują się tak łatwo, że bez trudu można trząść je nawet ręką, zwłaszcza z drzew odmian słabo rosnących, jak Lutówka czy North Star. Zanim pojawią się w naszych sadach pestkowych kombajny, warto zastąpić kłopotliwe zrywanie ręcznym trzęsieniem. Uprzednio należy opryskać drzewa Ethrelem. Przyrządza się z niego roztwór o stężeniu 0,075% (75 ml preparatu na 100 I wody) i opryskuje drzewa na sześć dni przed przewidywanym zbiorem. Trząść można albo na płachtę rozesłaną na ziemi (rys. 126), albo na podsuwany pod drzewo ekran. Rysunek 127 przedstawia konstrukcję ekranu zbudowanego z lekkich rurek, które obciąga się płótnem. Ekran podstawia się pod połowę korony w taki sposób, aby pień znalazł się w wycięciu widocznym na rysunku 127 z prawej strony ekranu. Pod okrągły otwór w środku ekranu podstawia się małą skrzynkę, do której zsypuje się owoce. Podwyższony brzeg ekranu, widoczny na rysunku 127 z lewej strony, zapobiega wypadaniu owoców na zewnątrz. Ekran ustawia pod drzewem 2 ludzi i strząsa wiśnie z poszczególnych gałęzi. Następnie przekręcają ekran wokół pnia, aby znalazł się pod drugą połową korony. Przy takim sposobie zbioru wszystkie zebrane wiśnie są równomiernie dojrzałe, co stanowi dodatkowy efekt stosowania Ethrelu. Wiśnie opadają bez szypułek, nadają się więc tylko do przetwórstwa. Ethrel stymuluje również opadanie liści, które trzeba wybierać z ekranu lub ze skrzynek. Mimo to strząsanie wiśni w opisany sposób pozwala zebrać je 2-3 razy szybciej niz przy tradycyjnym zrywaniu. Również śliwki dla przemysłu, zwłaszcza węgierki, można trząść ręką. Jak już wspomniano, same spadają tak łatwo, ze nie ma potrzeby stosowania 292 Ethrelu. Rys. 128. Budowa chłodni na owoce; duży otwór drzwiowy i ten sam poziom podłogi w chłodni oraz placu manipulacyjnego przed nią ułatwiają zmechanizowanie transportu (fot. Z. Soczek) Orzechy włoskie zbiera się wówczas, gdy zaczynają pękać ich łupiny i pierwsze owoce spadają z drzewa. Orzechy z wyższych części korony można strząsać tyczką. Zaraz po zbiorze pozbawia się orzechy mięsistej łupiny, rozkłada cienką warstwą w przewiewnym pomieszczeniu i suszy przez miesiąc. Przechowuje się je w zimnym i suchym pomieszczeniu. Okres dojrzałości zbiorczej orzechów laskowych przeciąga się od zżółknię­cia zielonej skorupy orzechów do jej zupełnego zaschnięcia. Pod koniec tego okresu orzechy spadają na ziemię. Osiągają wtedy najlepszą wartość smakową i przechowalniczą. Wymagają jednak szybkiego zebrania z ziemi, aby nie straciły właściwej dla nich barwy. Skrzynki z owocami aż do czasu wywiezienia ich do przechowalni należy ustawić z północnej strony drzewa, w miejscu dobrze zacienionym.