Jak posługiwać się programami
Ochrona każdego gatunku drzew owocowych podana jest w dwu tabelach podstawowych, które krótko sumują wszystkie zabiegi ułożone chronologicznie. Uzupełnienie stanowią wykazy pestycydów zalecanych w ochronie sadów oraz tabela mieszania pestycydów itd.
Omówiono tu dla przykładu tabelę dotyczącą „Programu ochrony jabłoni". W pierwszej rubryce (po lewej stronie) tabeli 16 podane są nazwy chorób i szkodników. Pod nazwą każdej choroby i szkodnika podano najważniejsze objawy pozwalające na rozpoznanie ich w praktyce.
W drugiej rubryce wymieniono pestycydy zalecane do zwalczania choroby lub szkodnika oraz stężenia, w jakich powinny być stosowane przy standardowym opryskiwaniu (1500 I na 1 ha). Preparaty najskuteczniejsze umieszczano na czele listy, nie oznacza to jednak, że pierwszy jest 206 skuteczniejszy od drugiego, a drugi od trzeciego, gdyż mogą one być równorzędne. Jednakże pierwszy z wymienionych jest skuteczniejszy od ostatniego.
W trzeciej rubryce podano termin zabiegu, a także uwagi dotyczące sposobu i warunków jego wykonania.
Jeśli chorobę lub szkodnika można albo trzeba zwalczać w różnych terminach różnymi preparatami, to dla każdego terminu podana jest osobna ich lista w rubryce drugiej i odpowiednie uwagi — w rubryce trzeciej.
„Terminarz ochrony jabłoni" (tab. 17) jest niejako streszczeniem poprzedniej. W główce tabeli podano miesiące (oznaczone cyframi rzymskimi) i dekady (oznaczone białymi i czarnymi naprzemianległymi paskami), a pod spodem fazy rozwojowe drzew owocowych. Powiązanie faz rozwojowych z datami kalendarzowymi jest orientacyjne, ponieważ daty przejścia z jednej fazy do drugiej mogą się wahać z roku na rok od kilku do kilkunastu nawet dni, zależnie od warunków atmosferycznych w danym roku. Podobnie różnice występują między rejonami klimatycznymi kraju. Ilość miejsca przeznaczona na poszczególne miesiące i dekady jest niejednakowa, gdyz największe spiętrzenie zabiegów ochrony roślin ma miejsce w kwietniu — lipcu, a najmniejsze w listopadzie — lutym.
W pierwszej rubryce (z lewej strony) wymieniono zwalczane choroby i szkodniki, uszeregowane według kolejności ich zwalczania. Nazwy chorób i szkodników, które w większości sadów muszą być zwalczane corocznie lub prawie corocznie, wydrukowano pogrubionymi literami. Nazwy chorób i szkodników, które występują co parę lat lub tylko w określonych rejonach, wydrukowano normalnymi literami.
W dalszych rubrykach umownymi symbolami zaznaczono terminy wykonywania zabiegów. Znakiem (•) oznaczono główny termin zwalczania, jeśli zabieg powinien być powtórzony dwu-lub trzykrotnie; znak ten powtórzono w odpowiedniej rubryce. Zwalczanie choroby lub szkodnika wymagającego kilku lub kilkunastu zabiegów w ciągu pewnego okresu zaznaczono określonej długości kreską poziomą, nad którą podano częstotliwość wykonywania zabiegów, wyrażoną liczbą dni między dwoma kolejnymi zabiegami. Znakiem Q) oznaczono pomocnicze (dodatkowe) terminy zwalczania. Znak ten zastosowano także wówczas, gdy termin zwalczania zależy od wzrostu liczebności szkodnika, jak np. w przypadku przędziorków.
Najprostszym sposobem korzystania z programu i terminarza ochrony sadów jest opracowanie schematycznego programu zwalczania chorób i szkodników występujących corocznie. W takim przypadku opryskuje się drzewa co 7-10 dni przed kwitnieniem przeciwko parchowi jabłoni, a po kwitnieniu co 10-14 dni przeciwko parchowi i co 7-10 dni przeciwko 207
mączniakowi. Ponadto w fazie późnego zielonego pąka stosuje się insektycydy o szerokim zasięgu działania do zwalczania mszyc, miodówki, zwójek i gąsienic zjadających liście, po kwitnieniu — insektycydy systemiczne w celu zwalczania mszyc, przędziorków, owocnicy jabłkowej i skorupika jabłoniowego, wreszcie pod koniec czerwca (według sygnalizacji) stosuje się Lebaycid dla zwalczania owocówki jabłkóweczki. Łatwo jednak zauważyć, ze taki system ochrony sadu jest nieekonomiczny, a ponadto nie zawsze dostatecznie skuteczny.
Niektóre zabiegi, zwłaszcza zwalczające owady, mogą przypaść w terminie odbiegającym od optymalnego okresu zwalczania najgroźniejszego w danym sadzie gatunku, inne mogą okazać się całkowicie zbędne, wreszcie część gatunków, zwłaszcza pojawiających się sporadycznie, może pozostać nie zwalczana. A zatem schematyczny program może narazić na znaczne straty.
Znacznie skuteczniejszy i bardziej opłacalny jest program oparty na sygnalizacji oraz na systematycznej obserwacji stanu zagrożenie sadu przez choroby, a zwłaszcza szkodniki. W takim wypadku należy przed sezonem opracować ramowy program opryskiwania na podstawie obserwacji ubiegłorocznych oraz Programu ochrony i Terminarza ochrony. Następnie w ciągu okresu wegetacyjnego prowadzić systematyczne lustracje sadu (patrz str. 197) i wykonywać zabiegi w terminach optymalnych dla zwalczania gatunków występujących w największym nasileniu. Jeżeli np. masowo występuje piędzik przedzimek lub miodówka jabłoniowa, to opryskiwanie przed kwitnieniem lepiej wykonać pod koniec fazy zielonego pąka kwiatowego, jeśli natomiast masowo występują duze gąsienice, a piędzik i miodówka są mniej liczne, to korzystniej opryskać drzewa na początku fazy zielonego pąka lub wcześniej. Jeśli przędziorki są bardzo liczne (3-4 larwy na liść), to należy je zwalczać w fazie różowego pąka kwiatowego. Jeśli ich liczebność jest niewielka, to można zwalczać je dopiero po kwitnieniu, a nawet później.
W wyborze odpowiednich pestycydów i ich dawek pomogą Czytelnikowi wykazy zalecanych środków chemicznych zamieszczone obok nazwy każdego szkodnika lub choroby oraz tabela 9 zawierające opis pestycydów zarejestrowanych do ochrony sadów.
Dla doświadczonych sadowników, którzy chcieliby skuteczniej chronić drzewa przed chorobami i szkodnikami, ą jednocześnie ograniczać zużycie pestycydów, podano w tabeli 10 informacje o selektywności niektórych środków chemicznych. Wiadomo bowiem, że drapieżcę i pasożyty mogą w znacznym stopniu ograniczać liczebność szkodników. Stosując środki selektywne umożliwiamy im rozwój, co pozwoli zmniejszyć liczbę opryski-wań w latach następnych.